پل تاریخی «شاه عباسی» کرج که دو دههای است به ثبت ملی رسیده، سالهاست که فرسوده است و در تمام این سالها وعده مراقبت آن را سرپا نگه داشته اما از سال گذشته تا امروز وضعیت او وخیمتر شده است و مرمت آن را که کمتر از یک سال است آغاز شده، متوقف کردهاند.
در سلسله گزارشهای گذشته به اهمیت حفظ و صیانت از میراث فرهنگی و همچنین آثار و بناهای تاریخی که مورد بیمهری متولیان قرار گرفتهاند، تا جاییکه برخی از آنها به ورطه نابودی کشیده شدند، اشاره کردیم. همانطور که گفته شد ایران با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی از موارث فرهنگی غنی نیز بهرهمند است و یکی از دغدغههای امروز نگهداری درست از این آثار است که مانند شناسنامه یک ملت و بیانگر فرهنگ و خاطرات گذشته ایران هستند.
در این گزارش به بررسی وضعیت پل تاریخی در کرج پرداختیم که این روزها نیازمند مرمت و توجه است اما به علت فقدان بودجه، مرمت آن متوقف شده است.
به گزارش ایسنا، پل «شاهعباسی» نامی است که محلیان به پلی واقع بر رودخانه کرج میگویند؛ پلی که پی آن در دروه سلجوقی شکل گرفته و در دوران صفوی باسازی و تکمیل شده است. این پل تاریخی با نام «پل دختر» کرج در اسفند ماه سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۵۰۱ به ثبت ملی رسیده است.
«پل دختر» در بخش خاوری شهر کرج و در ابتدای ورودی محله حصار کرج نزدیک به ۶۱ متر طول و بیش از هفت متر پهنا دارد. طاق دهانههای بزرگتر با کمان نیمدایره اجرا شده است، در حالی که کمان دهانههای طبقه دوم، به شکل جناغی است. راه دسترسی به دهانههای طبقه دوم، از طریق راه پلهای است که در دهانه کوچک جایگذاری شده است. این دهانهها همچنین محلی برای استراحت به شمار میرفته است.
«پل دختر» یا «پل سلیمانیه» و یا «پل صفوی کرج» در گذشته ارتباط میان «ری» و «تهران» با «قزوین» و غرب کشور را ممکن میکرده است. اما در سال ۱۳۳۰ شمسی با ساختن پلی در نزدیکی پل دختر که به پل سنگی (پهلوی دوم) معروف است، تردد از روی پل دختر ممنوع شد و تردد از روی پل جدید صورت گرفت. عوامل مخرب محیطی از جمله بارش باران و سیل و تعرضات انسانی گرد فرسودگی را بر چهره این پل تاریخی پاشیدهاند و به دلیل کاهش استحکام پایههای آن در معرض فرو ریختن و نابودی بوده است.
اولین زنگ خطر برای پل «شاهعباسی»
در مهرماه سال ۸۶ مدیر اداره میراث فرهنگی و گردشگری کرج به ایسنا خبر داد که پل شاهعباسی کرج بهدلیل نرسیدن اعتبار و بودجه درخواستی در وضعیت اضطراری بهسر میبرد و امکان ریزش آن زیاد است.
رحمان مخاطب در این گفتوگو وضعیت این پل را اینگونه تشریح کرد: پل شاهعباسی کرج بهدلیل فرسودگی و فرسایشی که براثر جاری شدن سیل سال گذشته و بهار امسال ایجاد شده است، به مرمت اضطراری نیاز دارد. با وجود پیگیریهای متعدد، نامهنگاریها و اعلام بودجه یکصد میلیون تومانی پیشنهادی در سال ۱۳۸۶، متاسفانه هیچ بودجهای تاکنون برای مرمت این پل اختصاص نیافته است.طبق برنامه پیشنهادی و براساس میزان اعتبار درخواستی، قرار بود با اجرای طرح مرمتی پل، عملیات نجاتبخشی آن انجام شود که تا زمان رسیدن اعتبار، پل شاهعباسی کرج همچنان در بلاتکلیفی باقی میماند.
به گفته مخاطب، اوایل سال ۱۳۸۵ با نصب داربست در زیر پل، بخشی از کارهای پژوهشی و کارشناسی مرمت پل انجام شد که آن هم بهدلیل نداشتن بودجه متوقف شد و هنوز هیچ اعتباری برای اجرای مرمت و احیا داده نشده است.
«شاهعباسی» مرمت میشود؟
در ادامه و با گذشت دو سال (مهرماه سال ۸۸) خبر رسید که مرحله نخست مرمت پل شاهعباسی مهرماه ۸۸ به پایان میرسد.
علیرضا دهقان مهرجردی معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری کرج که این خبر را به ایسنا داد، در این باره توضیح داد: این مرمت با اعتباری حدود ۳۴میلیون تومان انجام میشود و مرحله نخست این پروژه را شامل استحکامبخشی تاقچشمه بزرگ، پلهگذاری دو طرف پل و سنگفرش روکش پل است. پلهگذاری این پل در دو جهت انجام میشود تا مردم و گردشگران بتوانند بهراحتی از روی پل عبور کنند. بهدلیل تاریخی بودن پل، با مرمت و پلهگذاری، وسایل نقلیه نمیتوانند از آن بگذرند.
او بیان کرد: طرح احیای پل شاهعباسی کرج توسط شورای فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در سالهای گذشته تصویب شده است. این طرح مرمتی نیز براساس طرحی در حال اجراست که توسط معاونت میراث فرهنگی استان تهران تصویب شده است. همچنین براساس طرح مرمت، برای سال آینده پیشبینی کردهایم تا بندکشی، استحکامبخشی زیر تاقها و آجرهای فرسوده در مرحله دوم انجام شود. در مرحله سوم مرمت این پل نیز محوطهسازی بستر رودخانه انجام میشود که مکاتبات و مقدمات کار با شورا شهر انجام شدهاند.
ناظر پروژهی مرمت پل شاهعباسی کرج با اشاره به تصویب طرح محوطهسازی همراه طرح مرمت در شورای فنی سازمان میراث فرهنگی استان تهران، افزود: بودجه این پروژه توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران مصوب شده و تخصیص یافته است.
ریزش سقف پل «شاهعباسی» تا وعدههای مرمت آن
بر این اساس، خیالها آسوده شده بود که پل تاریخی «شاهعباسی» کرج در دست مرمت قرار میگیرد، اما «پل دختر» فقط به مرمت نیاز نداشت، او نیازمند توجه بیشتر و مراقبت بود که دوباره روزی عوامل مخرب محیطی آن را از پا در نیاورند.
حالا ده سالی بود که نام این پل تاریخی شنیده نمیشد و به فراموشی سپرده شده بود تا ۱۵ آذر سال ۹۹ بخشی از سقف پل شاهعباسی کرج فرو ریخت.
فریدون محمدی- مدیرکل میراث فرهنگی البرز با اشاره به این موضوع به ایسنا گفت: بدون شک عملیات عمرانی صورت گرفته در اطراف این پل در سالهای ۹۵ و ۹۶ در وقوع این اتفاق بی تاثیر نبوده است. البته نباید این موضوع را هم نادیده گرفت که استحکام این پل در حدود ۴۰۰ سال گذشته به دلیل وقوع سیل و زلزله کم شده است. علاوه بر این، در دهه ۴۰ و ۵۰ نیز پل خاتون محل تردد خودرو بوده که این امر هم در کاهش استحکام این اثر تاریخی تاثیر خود را داشته است. علاوه بر موارد مذکور، با توجه به اینکه پل شکل طاقی دارند و رفت و آمد بر روی آنها بیشتر بوده به لحاظ ایستایی نسبت به دیگر بناهای تاریخی آسیبپذیرترند.
همچنین علیاصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی یک روز بعد از ریزش این پل در انجا حضور یافت و با بیان اینکه فرسودگی و آسیبدیدگی آثار تاریخی رویداد جدیدی در جهان و ایران نیست، گفت: اقدام فوری برای حفاظت و مرمت پل تاریخی کرج انجام میشود.
عزیزاله شهبازی – استاندار البرز نیز ۱۶ آذر در بازدید از نمایشگاه صنایع دستی البرز که با حضور وزیر میراث فرهنگی انجام شد، در جمع خبرنگاران گفت:امروز وضعیت پل دختر کرج که به دوره صفویه مربوط میشود هم مورد بررسی قرار گرفت. در همین خصوص آمادگی داریم ۵۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات استانی در اختیار مرمت این پل قرار دهیم.
در ادامه مدیرکل میراث فرهنگی البرز ۲۲ آذر ۹۹، بیان کرد: بعد از بررسیهای انجام شده کارشناسان حوزه مرمت اداره کل، متوجه افتادگی در قسمت چشمه طاق شرقی پل دختر کرج شدند که این افتادگی باعث ریزش بخشی از این پل شده است. مقرر شده تا اقداماتی از قبیل تامین بودجه، لایروبی و مهار افتادگی، برای شروع عملیات اجرایی حفاظت و مرمت اضطراری این پل تاریخی در دستور کار نهادهای مربوطه قرار گیرد. بخش عمده آسیبی که در حال حاضر متوجه این اثر تاریخی است به خاطر ریزش آبهای سطحی و همچنین آبهایی است که به منظور آبیاری فضای سبز پیرامون آن جریان داشته و مستقیما وارد پایههای شرقی طاق پل میشود. بدین منظور لازم است شهرداری نسب به آزادسازی حدود پنج متر از حاشیه این پل اقدام کند تا به موجب آن از نفوذ و ورود آبهای سطحی و همچنین آبهای مورد استفاده برای آبیاری محوطه به پایه و بدنه پل جلوگیری شود. همچنین در نظر داریم با نصب تجهیزات مورد نیاز، اقدام به مهار افتادگی در قسمت چشمه طاق شرقی پل کنیم تا از احتمال بروز و ریزش حادثهای جدید جلوگیری شود.
از شروع تا توقف مرمت پل شاهعباسی
سرانجام در ۳۱ فروردین ۱۴۰۰ مدیرکل میراث فرهنگی البرز خبر داد که با پایان فصل زمستان، فرآیند مرمت پل تاریخی کرج که بخشی از آن سال گذشته آسیب دید، شروع شده است.
فریدون محمدی در گفت وگو با ایسنا در این باره اظهار کرد: برای افزایش مقاومت، مقرر شد سازهای سنگی زیر این پل ایجاد شود و چون لازم بود این سازه در مسیر رودخانه و درون آب کار شود باید صبر میکردیم فصل زمستان که سطح آب رودخانه بالا است به پایان برسد. عملیات ایجاد این سازه سنگی شروع شده و بعد از اتمام آن، فرآیند مرمت پل هم آغاز میشود. همچنین به نظر میرسد با اعتبار تخصیص یافته، مرمت این سازه تاریخی تا سه ماه آینده به پایان برسد.
اما گزارش میدانی خبرنگار ایسنا در اردیبهشت ۱۴۰۰ نشان میداد که خبری از مرمت پل شاهعباسی نیست و غبار فراموشی بر آن نشسته است.
بر اساس دیدههای خبرنگار ایسنا، علاوه بر ریزشِ بخشی از پل در همان چند ماه گذشته، پناهگاهی که هنوز برخی نشانههای آن در فضای داخلی پل وجود دارد هم در حال از بین رفتن بوده، از سوی دیگر پوشاندن بخشی از دهانه پل که میتواند راهی برای ورود به پناهگاه بالای پل باشد و دو ورودی آن به طور کامل پوشانده شده، هم نشانههای دیگر همین بیتوجهی است، به خصوص وقتی معتادان منطقه با تخریب آجرهای روی هم بالارفته ورودی کوچکی راه را برای خودشان هموار میکنند و فضای امن زیر پل را مکانی برای استراحت یا دیگر کارهای خود کردهاند. از سوی دیگر بخشهای فروریخته پل داخل رودخانه، در اطراف پل جا خوش کرده و میراث فرهنگی تا آن زمان دست کم قدمی برای حفاظت از آجرهای صفوی پل برنداشته بود.
سپس در شهریور ۱۴۰۰ خبرهایی مبنی بر ریزش مجدد این پل به گوش رسید.
این در حالی بود که مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی البرز ضمن تکذیب ریزش مجدد پل تاریخی خاتون کرج گفت: سطح رویی پل به منظور تکمیل عملیات مرمتی برداشته شده است. در روزهای اخیر برخی افراد بر مبنای مشاهدات خود و بدون اطلاع از جزئیات عملیات اجرایی موجب بازنشر خبر ریزش مجدد این اثر تاریخی شدهاند که این امر از طرف این نهاد متولی تکذیب میشود. در حال حاضر با نظر کارشناسی و در راستای اجرای عملیات مرمت و رفع نواقص بخش زیرین، سطح رویی پل به طور موقت توسط پیمانکار برداشته شده است.
وی با تأکید بر حساسیت انتخاب پیمانکار این پروژه بیان کرد: با تشکیل کارگروه تخصصی متشکل از دستگاههای مختلف از جمله استانداری، فرمانداری و شهرداری بودجهای برای مرمت پل تاریخی در نظر گرفته شده که در این میان تنها وزارتخانه تابعه به وعده خود عمل کرده و همچنین به دلیل اهمیت این موضوع سه ماه اقدامات پژوهشی و مطالعاتی در دست اقدام قرار گرفت و طبق برآوردهای نهایی انجام شده سه میلیارد تومان اعتبار برای بازسازی این اثر تاریخی تخمین زده شده است.
او در ادامه افزود: با توجه به اینکه در دهه ۸۰ بر اثر سقوط تله سنگی، پل دچار ریزش شده و بدون کار کارشناسی آن را مرمت کرده بودند در بررسیهای تکمیلی ریزش آذر ماه سال گذشته پیشرفت شکافها در پایه و بدنه پل مشهود بود که ناشی از نفوذ هوا در پایهها و جدایی مصالح است. با مساعد شدن شرایط جوی و تکمیل طرح مرمتی عملیات وارد فاز اجرایی شد و در صورت نیاز مرمتگران شکاف سطح را گستردهتر خواهند کرد.
اما انگار این وعدهها فقط برای دلخوشی پل دختر داده شده بود و مرمت آن کار دشواری بود که از پسش برنمیآمدند، چراکه چند روز قبل (۱۰آذر ۱۴۰۰) خبر توقف مرمت این پل تاریخی رسید.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز با اشاره به اینکه بخشی از عملیات مرمت پل دختر انجام شده ولی طاق زنی و ادامه روند مرمت این سازه تاریخی به دلیل عدم تخصیص اعتبار، متوقف شده است، به ایسنا گفت: برای تکمیل مرمت پل دختر بین یک ونیم تا سه میلیارد تومان اعتبار نیاز است که در شرایط فعلی تامین آن ساده نیست.
محمدی بیان کرد: قرار بود سال گذشته شورای شهر ۵۰۰ میلیون تومان برای مرمت این پل اعتبار تخصیص دهد ولی این اتفاق تا کنون نیفتاده است. اگر این ۵۰۰ میلیون تومان سال گذشته جذب میشد، بخش عمده ای از عملیات مرمت این پل تاریخی به اتمام رسیده بود. هرچند عملیات نجات بخشی این پل به پایان رسیده و خطرجدی ای این سازه را تهدید نمیکند ولی باید هر چه سریعتر نسبت به پایان عملیات مرمت آن اقدام شود.
دو دهه از ثبت ملی این پل تاریخی میگذرد، پلی که «اوژن فلاندن» – نویسنده و نقاش فرانسوی – در ۱۸۴۰ میلادی در سفرنامه سیاح، «عبدالعلی خان ادیبالملک» در سفرنامه «ادیبالملک به عتبات» و «میرزا حسین فراهانی» در سفرنامه خود به آن اشاره کردهاند، اما هنوز اهمیت آن به درستی درک نشده است و این روزها نیاز بیشتری به مراقبت و توجه دارد.